Etik – Lisansüstü Eğitim Enstitüsü

LİSANSÜSTÜ EĞİTİM ENSTİTÜSÜ

ETİK KURALLARI

0. YARDIMCI KAYNAKLAR

Etik konusunda standart, evrensel bir temel doküman bulunmamaktadır. Aşağıda verilen ana ilkeler ile örnekler yol gösterici olması bağlamında oluşturulmuştur. Bu işlem esnasında esas itibariyle aşağıdaki ağ sayfasından faydalanılmıştır;

http://www.ieee.org/publications_standards/publications/rights/plagiarism_FAQ.html

Aşağıdaki metni incelerken bu ağ sayfalarının takip edilmesi kuvvetle önerilir.

1. GİRİŞ

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü başta lisansüstü tezler olmak üzere görev alanına giren her türlü yayın ve dokümanda aşağıda verilen etik kurallarını uygular. Kuralların amacı, temel olarak, kişilerin entelektüel üretimlerini başkalarının fikri mülkiyetlerine saygılı bir şekilde yapmalarını sağlamaktır.

2. AŞIRMA (İNTİHAL)

Aşırma, başkalarının fikri mülkiyetlerini (düşünceler, görüşler, eserler) kaynak belirtmeksizin veya uygun şekilde alıntılamaksızın, bilerek veya bilmeyerek, kişinin kendi fikri mülkiyetini oluşturmada kullanmasıdır.

3. AŞIRMA BİÇİMLERİ

“Aşırma” , çeşitli biçimlerde görülebilir:
Bir öğrencinin yazısını ya da başkasına ait bir kompozisyonu, kitaptan ya da gazeteden bir bölümü, bir dergi makalesini yani başkalarının çalışmalarını- tümüyle ya da kısmen -kaynak belirtmeksizin kelimesi kelimesine kopya etmek aşırmanın en çok görülen biçimlerinden biridir.

Bir başkasının çalışmasındaki düşünce ve de görüşlerin dilsel ve yapısal anlatımını değiştirerek kullanmak aşırmanın ikinci biçimidir. Başkalarının yazılarındaki sözcükleri değiştirerek, bazı cümleleri çıkartarak ya da onların sırasını değiştirerek kullanmak aşırmadır. Böyle bir durumda, kaynak, dipnotlarda gösterilmelidir.

“Aşırma”nın bir başka biçimi ise bir başkasının düşüncelerinde temellenen bir yazı yazmaktır. Bu yazılarda dil, anlatım yazıyı yazan kişinin olmakla birlikte düşünceler başkasınındır [K1].

4. YAZIDA AŞIRMA ÖRNEKLERİ

Bu bölümde, “aşırma” yapılan yazı parçalarını, neden aşırma olarak değerlendirildiklerini ve aşırmadan kaçınarak aynı yazının nasıl yazılabileceğine örnekler bulacaksınız. Bu örnekler, öğrenci yazılarında oldukça sık görülmektedir.

1. Bütün parçaların kopyalanması:

Yazının kaynaktaki aslı:

“Two fundamentally different types of models of anomalous mental phenomena have been developed: those that attempt to order and structure the raw observations in experiments (i.e., phenomenological model) and those that attempt to explain these phenomena in terms of modifications to existing physical theories (i.e., fundamental models)” [K2].

Ögrencinin yazısında bahsediliş şekli:

There are two fundamentally different models of anomalous mental phenomena developed: those that attempt to order and structure the raw observations in experiments (i.e., phenomenological model) and those that attempt to explain these phenomena in terms of modifications to existing physical theories (i.e., fundamental models). These two models play a role in differentiating the people’s behaviour patterns.

Değerlendirme:

Aslına göre bir-iki sözcük değiştirilmiş olsa da bütün paragraf olduğu gibi alınıp aynen kullanılmış fakat kaynak gösterilmediğinden aşırma sayılır. Son cümle öğrenci yazısı gibi görünmekle beraber, olması gereken yerde de atıf yapılmadığından tümüyle aşırma gibi durmaktadır.

Doğru alıntıya örnek:

2. Küçük parçaları kopyalayıp, dağınık şekilde kullanmak:

Yazının kaynaktaki aslı:

Two fundamentally different types of models of anomalous mental phenomena have been developed: those that attempt to order and structure the raw observations in experiments (i.e., phenomenological model) and those that attempt to explain these phenomena in terms of modifications to existing physical theories (i.e., fundamental models).

Ögrencinin yazısında bahsediliş şekli:

Two different types of models of anomalous mental phenomena have been developed: phenomenological model and fundamental models. These two models play a role in differentiating the people’s behaviour patterns.

Değerlendirme:

Öğrencinin, yazıdaki bilgileri kullanırken seçici davranmış olduğu görülüyor. Ancak, ögrencinin yazısında, kaynaktan alınan yerleri belirtecek tırnak işareti ve kaynak gösterme eksikliği, bu yazıyı aşırma yapmaktadır.

Doğru alıntıya örnek:

May, Utts and Spottiswood (1995) stated that two models have been formed for anomalous mental phenomena, which are “phenomenological model” and “fundamental model”. These two models play a role in differentiating the people’s behaviour patterns.

3. Başkasının fikirlerini kendisininki gibi göstermek:

Yazının kaynaktaki aslı:

Novelist E. M. Forster famously criticized Dickens’ characters as “flat”, lamenting that they seem to lack the depth and complexity that make literary characters realistic and believable. Charles Darnay and Lucie Manette certainly fit this description. A man of honor, respect, and courage, Darnay conforms to the archetype of the hero but never exhibits the kind of inner struggle that Carton and Doctor Manette undergo. His opposition to the Marquis’ snobbish and cruel aristocratic values is admirable, but, ultimately, his virtue proves too uniform, and he fails to exert any compelling force on the imagination. (Jackson, 2003)

Ögrencinin yazısındaki şekli:

Dickens’ characters in this novel are flat and they lack the depth and complexity that make literary characters realistic and believable. Charles Darney and Lucie Manette are perfect examples for this description. The character Darney, is depicted as honorable, respectful and couraguous, and he conforms to aspects of a hero. However, according to Jackson (2003), he does not show “the kind of inner struggle that Carton and Doctor Manette undergo”.

Değerlendirme:

Öğrenci yazısında, bir kaynakta bulduğu başka bir kaynaktan yapılmış bir alıntıyı kullanmış(burada, E.M. Forster). Burada ilk iki cümlesi sanki kendi yorumlarıymış gibi görünüyor, çünkü yorumların asıl sahibine atıf yapılmamış. Bu da aşırmadır. Yazısının bir yerinde mutlaka Forster’in yorumlarını aldığını ve bunu da Jackson’in yazısında bulduğunu belirtmesi gerekir.

Doğru alıntıya örnek:

E.M. Forster comments that the people shown in the novel are “flat” and they do not have “the depth and complexity that make literary characters realistic and believable” [K3]. Another critic, Jackson reasons that Darney looks as “honorable, respectful and couraguous”, so he fits the definition of a “hero”. On the other hand, he does not suffer from the psychological difficulty as Carton and Doctor Manette experience (2003). As a result, the readers are faced with a heroic but conforming Darney as opposed to Carton and Manette in Dickens’s novel.

5. AŞIRMAYI ANLAMA YÖNTEMLERİ

“Aşırma” ile yazılan ödevlerin belirli ortak özellikleri vardır. En sık görülenler ise şunlardır:

Karışık atıf yapma yöntemleri: Öğrencilerin birçoğu “kes-yapıştır” yöntemi ile aşırma yaptıklarından yazılı ödevlerinde birkaç çeşit atıf yöntemi kullanmaktadırlar. Örneğin: yazıda yazı fontu olarak Verdana ve Tahoma birlikte kullanılmışsa veya kaynakları yazarken APA ve Chicago yöntemlerinin yer yer birlikte görülüyor olması, ödevde “aşırma” olduğunu gösterir.

Atıf eksikliği: Ödev kağıdında hiç bir kaynağa veya yazara atıf yapılmamış olması, öğrencinin ansiklopedi gibi genel bilgi veren bir kaynaktan yararlanmış olduğunu ya da öğrencinin atıf yapma ve kaynak belirtme yöntemlerinden haberdar olmadığını akla getirir. Bu da kaçınılmaz olarak “aşırma”ya girer.

Çok eski tarihli kaynaklar: Bir ödevde güncel kaynakların olmaması da “aşırma” işaretidir. Pek çok öğrenci, çok eski kaynakların yenilerine göre çoktan “unutulmuş” olduklarını düşünür ve bunlardan “aşırma” yapmayı tercih eder.

Dil kullanma tarzı ve kelime seçiminde kaymalar:“Aşırma” yapan öğrencilerin pek çoğu ödevlerinde görünen dilin tutarlı olması gerektiğinden haberdar değildirler. Bundan dolayı da, farklı farklı kaynaklardan paragraflar kesip yapıştırırken bu kaynaklardaki üsluba hiç dikkat etmezler. Bir ödevde kullanılan dil, resmi bir tarzdan güncel tarza, basit gramer yapısından karmaşık yapılara, sade bir anlatımdan süslü bir anlatıma geçiyorsa ya da yazının kimi bölümleri geri kalanına göre çok daha zayıf görünüyorsa aşırma var, demektir.

Bir ödevde böyle aşırma şüphesi uyandıran bölümler ile karşılaşıldığında şunlar yapılabilir:

a.Kütüphane veya internette asıl kaynağı aramak ve bulmak,

b.Öğrenciye neden farklı atıf yöntemlerini bir yazıda kullandığını veya hangi özelliklerinden dolayı geçmiş tarihli bir kaynağı kullanmiş olduğunu (dolaysıyla bu kaynağı daha güncel kaynaklara neden tercih etmiş olduğunu) ya da yazısında geçen çok zor bir kelimeyi ne anlamda kullanmış olduğunu (örneğin, “Buradaki ‘exacerbate’ kelimesini ne anlamda kullandın?”) sorarak onun kağıdına geçerlik kazandırılabilir.

6. AŞIRMAYI ÖNLEMENİN YOLLARI

1. Öğrencilerinizi “aşırma” konusunda eğitin: Bazı öğrenciler bilerek ve isteyerek aşırma yoluna giderlerse de birçoğu yaptıklarının aşırma ve bunun da kabul edilemez olduğunun farkında değildirler. Öğrencileri aşırma ve çeşitleri konusunda bilgilendirmek, farkında olmadan aşırma yapan öğrencilere yardımcı olacaktır. Öğrencilerin, aşağıda yer alan maddelerin aşırmaya girdiğini ve dolayısıyla bunların kabul edilemez olduklarını bilmeleri gerekir.

a)Basılmış ya da internette yayınlanmiş kaynaklardan hiç bir kaynak belirtmeden kopyalamak,
b)Farklı farklı kaynaklardan “kes-yapıştır” yöntemiyle parçalar almak ve kaynak göstermemek,
c)Aynen alınmış olan parçaların sadece bir kısmını tırnak içine almak,
d)Gerçekte olmayan kaynakları uydurmak (örneğin: istatistik uydurmak, yapılmamış çalışmalar anlatmak ve olmayan sonuçlar belirtmek, gibi)
e)Bir kaynaktaki fikirleri, kelimeleri değiştirerek kaynak göstermeden kullanmak

2. Vereceğiniz ödevlerin konularını liste halinde verin: Öğrencilere belirlenmiş konu listesinden konu seçmelerini istemeniz aşırma ihtimalini azaltır. Her dönem birbirinden farklı konularda ödev vermek de aşırmayı engeller.

3. Ödevlerin konu ve kapsamlarını çok açık anlatın:Bir ödevde beklediklerinizi çok açık ve net olarak öğrencilere belirtin. Öğrencilere ödevlerinde “en az iki basılı kitap, iki İnternetten kaynak ve bir makale” kullanmaları ve bunların da son beş yıl içerisinde yayimlanmış olmaları gerektiğini açıklamanız, onların İnternetten hazır ödev edinip size vermeleri olasılığını çok düşürür. Çünkü onların beklentilerinizi karşılayabilecek hazır bir ödev bulmaları çok zor olacaktır. Öğrencilere, ödevlerde beklenen belirli özellikleri anlatan bir yazı dağıtmak çok işe yarayacaktır.

4. “Güncelleme” işlemi için bir dizi tarih belirleyin:Bu yöntem “aşırma”yı engellemede çok işe yaramaktadır. Dönem boyu belirli aralıklarla öğrencilerinize ödevleri ile ilgili tartışma ve soru-cevap saatleri yapmaya hazır olmalarını söylemeniz halinde yaptıkları çalışmaları adım adım izleyebilirsiniz. Hazırladıkları ödevlerin belirli aşamalarında tartışma ve görüşme saatleri koyabilirsiniz. Örneğin, konuyu veya problemi belirleme, ilk kaynakları bulma ve okuma, yazının ilk çatısını oluşturma, yazının ilk halini yazma vb gibi. Bu şekilde, öğrenciler hazırladıkları yazının her aşamasını adım adım izlemek durumda kalacak ve teslim tarihine bir gün kala kaynaklardan kopyalamaya başvurmayacaklardır

5. Ödevleri hakkında sözlü bir sunum veya bir yorum deneme yazısı isteyin: Öğrencilerinizden dönem sonunda ödevleri hakkında kısa bir sunum isteyebilirsiniz veya kağıtların teslim günü ödev hakkında bir yorum yazısı yazdırabilirsiniz. Böylece, öğrenciler size verdikleri ödev hakkında bilgi sahibi olmaları gerektiğini anlarlar.

6. Cezaların ne olduğunu açıklayın: Ödev verdiğiniz sırada aşırma ile karşılaştığınızda kendilerini ne tür bir cezanın beklediğini anlatın. “Ödevlerinde aşırma yapanlar, bu dersten / ödevden F alır”, şeklinde bir açıklama yapmak bu yola eğilimi olabilecek birçok öğrenciyi daha baştan “aşırma” yapmaktan vazgeçirecektir

7. AŞIRMADAN KAÇINMANIN YOLLARI

Akademik çalışmalar yaparken “aşırma” dan kaçınmanın yolları şöyledir:

Öğretim elemanına danışın: Araştırmaya başlamadan önce ve araştırma esnasında ve de kaynak kullanırken, birlikte çalıştığınız öğretim elemanına yol göstermesi için danışın. Çalışmalarınızı okuyacak ve değerlendirecek olan öğretim elemanınız kaynak kullanmakta deneyimli ve bilgili olduğundan size en doğru yolu gösterecektir.

Bölümünüzde/fakültenizde kabul edilen atıf yapma ve kaynak gösterme kurallarını öğrenin: Bölümünüz, bağlı olduğunuz fakülte ve enstitünün kabul edip kullandığı atıf yapma ve kaynak gösterme yöntemine ilişkin bilgileri ilgililerden ve de ilgili kaynaklardan öğrenmelidir. Farklı bölüm veya fakülteler farkli yöntemler izlediklerinden, sizin bölümünüzde kabul edilen ve izlenen yöntemin hangisi olduğunu öğrenmek (örneğin, MLA, APA ya da Chicago yöntemi gibi) ve bir rehber edinerek eğitiminiz boyunca bu rehberi kullanmak gerekir. Rehberlik edecek kaynaklar İYTE Kütüphanesi’nde ve İYTE Akademik Yazım Merkezi’nde(asıl tümce parçası: okul kütüphanesinde, Akademik Yazım Merkezi’nde ve internette de ) bulunmaktadır.

Çalışmalarınıza erken başlayın: Ödevinizi son güne bırakmayın. Kaynak araştırmak ve okumak, bu okuduklarınızın ödevinizle olan bağlantısını düşünmek ve planlamak, oradaki bilgilerle kendi fikirlerinizi birleştirmek ve atıf kurallarına uygun yazmak için zamana ihtiyacınız olacaktır.

Kaynak okurken her zaman not alın ve kaynak gösterin: Yazınızı yazmadan önce kaynak araştırması yaparken, ayrı bir defterde veya bilgisayardaki dosyada not tutun. Kaynaklardan her not alışınızda hemen yanına kaynak bilgilerini de (kitabın veya makalenin adı, yazar(lar)ın ismi, yayın tarihi, sayfa numarası) not alın. Bunu yapmadığınız takdirde, bilgiyi bulduğunuz esas kaynağın hangisi olduğu ile ilgili bilgiler kolayca karışabilir veya kaybolabilir ve başkalarından alınmış bilgiyle kendi fikirlerinizi karıştırmaya başlayabilirsiniz.

Kendi fikirlerinizi not etmek için ayrı bir defter tutun: Kendinize ait yorum, fikir ve çıkarımlarınızı not almak için ayrı bir defter tutun. Böylece, araştırma esnasında birçok kaynağı okuduktan sonra kendi bilgi ve fikirleriniz ile başka yazarlarınkini karıştırmamış olursunuz. Kendi yorum ve fikirlerinize ayrıca atıf yapmak veya kaynak göstermek gerekli değildir. Ancak, bu fikir ve yorumlarınızı alanınızdaki diğer yazarlarınkiler ile desteklemeniz ve atıf yapmanız gereklidir.

Bir kaynaktan her aldığınız bilginin kaynağını gösterin:Bir kaynaktan ister bir kelime ister bütün bir paragraf alın, önüne ve arkasına tırnak işareti (“……”) koymalı ve bilgiyi aldığınız kaynağı hemen yanına yazmalısınız. Alıntı kısa da uzun da olsa kaynak göstermek gerekir.

Kaynaktaki bilginin sözcüklerini değiştirdiğinizde veya özetlediğinizde de her zaman kaynak gösterin: Kaynaktaki yazarın kullandığı sözcük ve cümleleri değiştirerek veya özetleyerek aldığınız zaman tırnak işareti içine almak gerekli değildir. Ancak, gene de yazarın adına değinmek gereklidir. Bunu yapmazsanız, yazdıklarınız sanki sizin fikirleriniz gibi görünür ve aşırmacılığa girer.

Kullandığınız her çeşit kaynağı belirtin: Bir internet sayfası, internette bir tartışma forumu, resmi olmayan bir sunum fotokopisi veya bir konuşmadan bilerek bir fikir veya bilgi alıp kullandıysanız kaynak göstermek gerekmektedir. Kaynak göstermeden başka bir yerde gördüğünüz ya da duyduğunuz bilgi veya yorumu kullanamazsınız.

Kendi düşüncelerinizi ve görüşlerinizi içeren bir yazı (ödev) ya da araştırma yazmak: Öğrenciler, kullandıkları her bilginin kaynağını gösterecek olurlarsa yazıda kendi fikirlerine yer kalmayacağını düşünürler. Ödevlerde sıklıkla ya alıntılar birbiri ardına sıralanmış olur ya da bundan kaçınmaya çalışırken aşırmaya yönelindiğinden, çok az atıf görünür. Hem kaynakları doğru kullanmak ve hem de kendi fikir ve yorumlarınızı kaynak bilgileriyle sentezleyerek yazmak için şunları yapmalısınız:
Kendi yorum ve fikirleriniz ve kaynaklardan aldığınız notlar için ayrı bir defter tutun.
Kendi yorum veya fikrinizi yazmaya başladıktan sonra kaynaklardan aldığınız bilgileri de kendi fikirlerinizi desteklemek, açıklamak veya örneklemek için kullanın.
Yaptığınız alıntılar arasına geçiş cümleleri, açıklamalar veya yorumlar yazın. Örneğin: Bir terimin değişik yazarlarca yapılmış tanımlarını yazarken, bu tanımlar arasındaki farklılık veya benzerlikleri kendi kelimelerinizle anlatın.
Kaynaklardaki bilgileri eleştirel bir gözle değerlendirerek okumaya gayret edin. Bilgiler arasında kurduğunuz ilişkileri kendi kelimelerinizle anlatın.

8. EK BİLGİVE UYARILAR

Aşırma konusunda “Soru-Yanıt” tipi yardım için IEEE sayfasına bakmak yardımcı olacaktır. Ayrıca, ODTÜ’nün sayfasında da benzer bir kısım bulunmaktadır.

Tanımlamalar ve başka örnekler için Webster sayfası yardımcı olacaktır.

IEEE sayfasında verilen sınıflama (5 ayrı aşırma sınıfı) aşırma hakkında karar vermede yardımcı olabilir.

KAYNAKÇA

K1. Weaver, JJ (1972) Ohio State University.

K2. May, E. C, Utts J.M and Spottishwoode JP (1995) “Decision Augmentation Theory: Towards a Model of Anomalous Phenomena”, The Journal of Parapsychology, 59, 197.

K3. Jackson, Jessica (2003) “Spark Note on Tale of Two Cities” [On-line] Available:
http://www.sparknotes.com/lit/twocities/caharacters.html